آرزو مهاجر
مقدمه
برای بسیاری از ما، آشکارسازی روندی پیچیده و فراتر از یک افشای ساده‌ی کلامی است. برای خود من روند آشکارسازی چندین سال طول کشید و تاثیر آن بر زندگی من تا به امروز هم پابرجاست. در طی یک سال گذشته نیز، بارها با آشکار کردن (و حتی اصل قرار دادن پیش‌فرض‌های شخصی) یا آشکارسازی افراد مختلف از جمله کشته‌شدگان قیام ژینا مواجه بوده‌ایم. برای همین، سعی دارم تا در این مطلب به سادگی به روند آشکارسازی افراد +LGBTQ در بستر فرهنگی ایران بپردازم.
در بسیاری از جوامع و کشورها از جمله ایران که مسئله‌ی کوئیر تنها با چشم‌انداز فرهنگی جوامع سفیدِ غرب بازنمایی می‌شود، ممکن است به تئوری‌های توطئه‌ای دامن‌زده شود که براساس آن‌ها، هویت‌های کوئیر، پدیده‌هایی تصور می‌شوند که صرفا در کشورهای غربی -و به اصطلاح لیبرال- به وجود آمده و بعدتر به فرهنگ‌های دیگر وارد شده‌اند. چنین عقایدی به مراتب روند آشکارسازی برای افراد +LGBTQ در ایران را دشوارتر می‌کند اما درعین حال پرداختن به این مسئله در بستر فرهنگی ما ضرورت بسیاری دارد.
برشی از تاریخ
برای درک بهتر این روند، بیایید ابتدا بر تاریخ شکل‌گیری گفتمان مرتبط با آشکارسازی به عنوان یک پدیده‌ی مدرن، مروری اجمالی داشته باشیم. ابیگیل ساگوی،¹ جامعه شناس کوئیر، در کتاب Come Out, Come Out Whoever You Are به این نکته اشاره می‌کند که در ایالات متحده، پدیده‌ی آشکارسازی پس از قیام استون‌وال در سال ۱۹۶۹ اهمیت و جلوه‌ی سیاسی بیشتری پیدا کرد.
اما بخش عمده‌ی گفتمان جریان اصلی در باب آشکارسازی، با سخن هاروی میلک² شکل گرفت که در یکی از سخنرانی‌هایش بیان کرد: «یک بار برای همیشه درهای کمد را بشکنید.» و پس از آن ایده‌های مربوط به آشکاری‌سازی، اغلب توسط افراد گی سیس‌جندر و سفیدِ ایالات متحده و در بطن جنبش آزادی‌بخش گی و لزبین در دهه‌ی ۱۹۷۰ شکل گرفت و به الگویی جهانی برای سایر فرهنگ‌ها و کشورها تبدیل شد. اما برای سحن گفتن از آشکاری‌سازی، فرهنگ جامعه و جغرافیای سیاسی‌ای که ما به عنوان عضوی از جامعهی +LGBTQ در آن زندگی می‌کنیم، اهمیت ویژه‌ای دارد، چراکه ما در مناسباتی متفاوت، گرایش و هویت جنسیتی / عاطفی خود را کشف و تجربه می‌کنیم و پیشینه‌های طبقاتی، اتنیکی، مذهبی، معلویت و.. می‌توانند در این گستردگی جغرافیایی، تجربه آشکارسازی ما را متفاوت‌تر کند.
آشکارسازی چیست؟
آشکارسازی یا برون‌آیی (coming out) از پستو، گنجه یا کمد، یک اصطلاح برای علنی کردن گرایش و هویت جنسیتی و عاطفی افراد +LGBTQ توسط خود این افراد در سطوح متعدد جامعه است و مهم‌ترین اصل آن، اختیار و انتخاب خود فرد برای اقدام به آن است. قابل ذکر است است که آشکارسازی برای بسیاری از ما تنها یک بار اتفاق نمی‌افتد و ممکن است بسیاری از ما، لایه‌های تازه‌ای از ماهیت و هویت خود را در دوره‌های مختلفی کشف کنیم.
آشکارسازی خاستگاهی کنشگرایانه دارد اما ممکن است امروزه این مفهوم برای عموم کارکرد و ماهیت پیشین خود را از دست داده و شامل سطوح و ابعاد مختلفی از زندگی اجتماعی ما باشد. بر همین اساس، آشکارسازی در دو دسته‌ی زیر می‌گنجد:
- آشکارسازی محدود: این آشکارسازی نه به صورت کاملا عمومی بلکه برای شخص، اشخاص و گروه‌های مختلف و در فضاهای متعدد انجام می‌شود. به عنوان مثال، ممکن است فردی برای یک یا چند فرد امن و نزدیک، مانند دوستان و یا یکی (چند) از اعضای خانواده‌ی خود آشکارسازی کرده باشد و در نزد افراد دیگر از خانواده یا به صورت کلی جامعه، آشکار نباشد. عده‌ای از افراد ممکن است که صرفا در در فضای مجازی هویت خود را آشکار کرده باشند اما این بدان معنا نیست که خارج از فضای مجازی هم به عنوان یک کوئیر آشکار باشند. به همین دلیل مهم است که در نظر داشته باشیم که آشکار بودن فرد در فضای مجازی، به معنای آشکار بودن وی در سایر فضاهای خارج از فضای مجازی نیست.
شماری از کارگرهای جنسی نیز در محیط‌های فعالیت خود یا در حین کار آشکار هستند. به علاوه، به دلیل انگ‌انگاری‌ها و تبعیض‌های ناشی از Slut-Shaming مسئله‌ی آشکار بودن برای کارگرهای جنسی جامعهی +LGBTQ ممکن است مسئله‌ای دو لایه باشد، به این معنی که فرد در فضاهای مختلفی هویت خود را آشکار کرده باشد، اما فعالیت خود در زمینه‌ی کار جنسی را آشکار نکرده باشد، یا هم از نظر فعالیت و هم هویت در گنجه باشد و یا بلعکس. مسئله‌ی بیش از یک لایه بودن آشکارسازی فرد و تفاوت گستره‌ی آشکار بودن در ابعاد مختلف، به شکل ویژه در رابطه با مسائلی چون STD یا معلولیت نیز وجود دارد.
- آشکارسازی گسترده: این نوع از آشکارسازی بیشتر به منظور رفتاری کنشگرایانه و جهت پیش‌برد آگاهی در حوزه‌ی کوئیر با حضور فرد در رسانه‌ها، کمپین‌ها و تجمعات صورت می‌گیرد و فرد برای طیفی گسترده‌‌تر از اعضای خانواده، فامیل، دوستان و… اقدام به آشکارسازی می‌کند. در اینجا باید اشاره کرد که این نوع تعریف از آشکارسازی با شرایط بسیاری از کشورها نظیر ایران، ممکن است عواقب گسترده‌ای از جهات مختلف برای افراد داشته باشد. هر فرد برای اقدام به آشکارسازی، باید به اولویت‌بندی خود از نظر امنیت، آزادی و… توجه کند و همچنین باید به یاد داشت که کنشگری در حوزه‌ی کوئیر نیز به اشکال مختلفی انجام می‌شود و آشکارسازی به صورت گسترده، نه یک الزام، بلکه صرفا شکلی از کنشگری است.
توصیه‌هایی برای آشکار سازی
اساسا هیچ راهکاری کلی برای آشکارسازی وجود ندارد و همچنین روشی که یکی از ما برای آشکار کردن هویت خود برمی‌گزیند لزوما برای دیگران کارساز نیست. باید توجه داشت که وقتی ما بخش مهمی از هستی خود را که بابت تبعیض‌های موجود، خوشایند اکثریت جامعه نیست به اشتراک می‌گذاریم، موجی از خشونت، کنجکاوی و پرسش‌های متفاوت و آزاردهنده‌ای به سمت ما سرازیر می‌شود. آشکار شدن هویت بسیاری از ما بسته به موقعیت و بستری که در آن زندگی می‌کنیم، ممکن است شرایط پر خطری را در پی داشته باشد. از همین رو است که وقتی یکی از اطرافیان ما در شرف آشکارسازی است بهتر است بدانیم که او بیش از همیشه به حلقه‌ای امن برای اشتراک احساسات و توصیف شرایط خود نیاز دارد.
تشکیل حلقه‌ی امن و حمایتی شامل افراد امین و کمک‌کننده، گنجاندن روانشناس معتمد با رویکردهای غیرتبعیض‌آمیز در این حلقه، برای مشورت و کمک گرفتن مداوم، در نظر گرفتن مکان‌ها و محیط‌های امن قبل از آشکارسازی، کمک گرفتن از اشخاص سوم، مانند کنشگران یا روانشناس‌های معتمد این حوزه برای حرف زدن با افرادی که می‌خواهید برای آن‌ها آشکارسازی کنید و مواردی از این دست، از جمله اقدامات کمک‌کننده در روند آشکارسازی است. باید توجه داشت، همان‌طور که گفته شد، روند آشکارسازی ممکن است روندی چند ساله باشد، برای همین در بازه‌های مختلف کمک گرفتن از دوستان امین، کنشگران و متخصصین این حوزه میتواند کمک‌کننده باشد.
زمان مناسب
به طور کلی هیچ زمان مناسب مشخصی برای آشکارسازی ما وجود ندارد اما بهتر است اگر قصد آشکارسازی برای فردی را داریم، بهترین زمان را برای صحبت با او انتخاب کنیم. این زمان مناسب میتواند به این معنی باشد که ما و فرد مقابل در شرایط روانی مناسب و کم‌تنشی باشیم. این مسئله میتواند به گفتگوی بهتر کمک کند. به یاد داشته باشید که اگر در هر سنی هستید و آشکارسازی نکرده‌اید، چیزی از تجربیات و هویت شما کاسته نشده است و هویت و درک و شناخت شما از خودتان معتبر است.
مکان مناسب
مانند زمان‌بندی، مکان مناسب هم میتواند نقش مهمی در امنیت ما طی روند آشکارسازی داشته باشد. برخی از مکان‌ها ممکن است برای شما امن‌تر یا راحت‌تر از مکان‌های دیگر باشند. مثلا شاید گفت‌وگوی میان ما و فرد یا افراد مقابل در اماکن عمومی به نسبت اماکن خصوصی (مثل خانه) امن‌تر باشد. گاهی حتی راه‌های غیر مستقیم و با حفظ فاصله‌ی فیزیکی مانند ارسال نامه، پیامک و… یا تماس تلفنی و مواردی از این دست مناسب‌تر است. نکته‌ی مهمی که باید به آن اشاره کنیم این است که پیش از آشکار کردن هویت و گرایش جنسیتی خود از رویکردهای فرد مقابل نسبت مسئله‌ی +LGBTQ اطمینان حاصل کنیم و اگر متوجه هر گونه افکار و رویکرد خشونت‌آمیزی نسبت به جامعهی +LGBTQ در فرد شدیم، بهتر است کمی در رابطه با عنوان کردن این موضوع تعلل کرده و امنیت خود را در اولویت قرار دهیم.
کلام آخر
با وجود اجبار و دشواری زندگی در گنجه، اما تا حد قابل توجهی، امکان آشکارسازی برای افراد، متأثر از جایگاه اجتماعی آن‌ها و به تبع امتیازات‌شان بوده و یک مساله طبقاتی است که در گروی منابع و امتیازات اجتماعی ما قرار دارد. همه‌ی ما به دلایلی که پیش‌تر نیز به آن‌ها اشاره شد به یک اندازه از امتیازات بهره‌مند نیستیم. بنابراین القای وجه‌ی قهرمانانه و کنشگرایانه به این مسئله میتواند بار سنگینی بر دوش افرادی با تبعیض‌های مضاعف قرار دهد و منجر به حاشیه‌رانده‌شدن بیشتر آن‌ها شود.
آشکارسازی از اساس به هویت ما و میزان شناخت و آمادگی ما برای بیان آن مربوط است و جوانب گسترده‌ای از زندگی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به همین خاطر آشکار شدن هویت و گرایش جنسیتی / عاطفی افراد تنها باید با اذن و اراده‌ی خود فرد صورت بگیرد و دسته‌بندی کردن افراد بر اساس ظاهر، پوشش و درکل بیان جنسیتی و بر پایه‌ی حدس و گمان به هیچ عنوان اخلاقی و جایز نیست و میتواند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد.
- Abigail Cope Saguy
- Harvey Milk
